Lektyny, często omawiane w kontekście zdrowej diety, wywołują wiele pytań i wątpliwości. Zrozumienie ich roli w naszym organizmie i wpływu na zdrowie jest kluczowe dla podejmowania świadomych decyzji żywieniowych. Przyjrzyjmy się bliżej, czym są lektyny, gdzie występują w naszej diecie i kto powinien rozważyć ich ograniczenie.
Czym są lektyny?
Lektyny to białka lub glikoproteiny zdolne do odwracalnego wiązania węglowodanów. Odkryte pierwotnie w roślinach, występują także u innych gatunków, od mikroorganizmów po ludzi. Działają one przez reagowanie z błonami komórkowymi, które zawierają specyficzne kompleksy cukrowe, do których lektyny wykazują powinowactwo. W roślinach pełnią funkcje ochronne, działając jak naturalne pestycydy.
Gdzie występują lektyny?
Lektyny znajdują się w szeregu produktów spożywczych. Oprócz roślin strączkowych, takich jak fasola, soczewica, groch czy ciecierzyca, są obecne również w zbożach, niektórych owocach i warzywach, a także w orzechach i nasionach. Stanowią one naturalną obronę roślin przed szkodnikami, ale mogą też wpływać na ludzki przewód pokarmowy.
Potencjalne zagrożenia związane z lektynami
- Działanie prozapalne: Lektyny mogą przyczyniać się do stanów zapalnych w organizmie.
- Uszkodzenie nabłonka jelit: Mogą uszkadzać ścianki jelit, prowadząc do zwiększenia ich przepuszczalności.
- Zakłócenie trawienia: Lektyny mogą obniżać aktywność enzymów trawiennych, utrudniając procesy metaboliczne.
- Wpływ na funkcjonowanie organów: Mogą powodować zmiany morfologiczne w nerkach, wątrobie i trzustce.
- Zakłócenie receptorów komórkowych: Lektyny mogą zakłócać funkcjonowanie kluczowych receptorów komórkowych, przyczyniając się do insulinooporności.
- Wpływ na odporność i alergie: Mogą osłabiać odporność i przyczyniać się do rozwoju alergii oraz chorób autoimmunologicznych.
Wpływ na przewód pokarmowy
Lektyny mogą wpływać na zdrowie i rozwój młodych zwierząt oraz prowadzić do zaburzeń odżywiania w przewodzie pokarmowym ludzi. Ich odporność na trawienie pozwala im wiązać się z komórkami nabłonka przewodu pokarmowego, co może zakłócać naturalną mikroflorę jelitową i interferować z sekrecją hormonów (Pusztai, 19931).
Negatywne skutki zdrowotne
Zdolność lektyn do wiązania się z komórkami nabłonka jelitowego może prowadzić do uszkodzenia nabłonka, zakłócenia procesów trawienia i wchłaniania składników odżywczych oraz wywoływania reakcji alergicznych lub autoimmunologicznych (Vasconcelos & Oliveira, 20042).
Potencjalne korzyści
Niektóre badania sugerują, że lektyny mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe, wiążąc się preferencyjnie z błonami komórkowymi komórek nowotworowych, co prowadzi do ich śmierci i hamowania wzrostu guza (de Mejia & Prisecaru, 20053).
Kto powinien unikać lektyn?
Osoby z chorobami autoimmunologicznymi, zespołem jelita drażliwego, alergiami pokarmowymi, czy problemami z przewodem pokarmowym nieznanego pochodzenia mogą skorzystać na ograniczeniu lektyn w diecie.
„Osoby cierpiące na autoimmunologiczne zaburzenia, zespół jelita nadwrażliwego, alergie na pokarmy lub problemy z przewodem pokarmowym o nieustalonej etiologii mogą odnieść korzyści z redukcji spożycia lektyn w swoim jadłospisie”
Dieta niskolektynowa
Dieta ograniczająca lektyny może obejmować mięso, ryby, wybrane warzywa i owoce, a także tłuszcze roślinne i zwierzęce o dobrej jakości. Ważne jest, by taka dieta była zbilansowana i skomponowana przez specjalistę, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych.
| Kategoria | Przykłady |
|---|---|
| Białko | Drób, różnorodne mięsa, ryby – w tym wszystkie ryby dziko żyjące oraz owoce morza, a także każdy rodzaj mięsa wysokiej jakości oraz jaja (w ilości dostosowanej do indywidualnych potrzeb). |
| Tłuszcze | Olej kokosowy, oliwa z oliwek, olej z awokado, ghee dobrej jakości od krów karmionych trawą, olej makadamia, oleje z alg, olej MCT, olej z orzechów włoskich, tran, czerwony olej palmowy, olej sezamowy |
| Źródło węglowodanów | sorgo, maniok, baobab, bataty, brukiew, pasternak, proso |
| Warzywa | Brokuły, brukselki, kapusty, jarmuż, kiszonki, boćwina, rukola, rukiew wodna, brukiew, seler, rzepa, cebula, pory, szczypiorek, szalotka, cykoria, marchew, karczoch, buraki, rzodkiewka, rzodkiew, topinambur, szparag, czosnek, zielone sałaty, koper włoski, szpinak, gorczyca, pietruszka, bazylia, wodorosty, glony, grzyby |
| Owoce | oliwki, awokado, kiwi, wszystkie owoce jagodowe, zielone mango, zielone banany |
| Orzechy i ziarna | Orzechy makadamia, orzechy włoskie, orzechy pekan, pistacje, orzechy brazylijskie, orzechy laskowe, orzechy piniowe, kokos, kasztany jadalne, siemię lniane, nasiona konopi, sezam, nasiona babki jajowatej. |
| Nabiał | masło klasy extra, sery kozie, sery owcze, jogurty kokosowe na bazie roślinnej, sery wysokotłuszczowe premium oraz organiczne, pełnotłuste śmietany |
| Inne | czekolada gorzka >70%, mąka migdałowa, |
Lektyny mogą przynosić korzyści zdrowotne, ale również stanowić ryzyko, szczególnie gdy są spożywane w dużych ilościach lub bez odpowiedniego przygotowania. Gotowanie produktów bogatych w lektyny jest kluczowe, aby zmniejszyć ich aktywność biologiczną i potencjalne negatywne skutki. Dieta zrównoważona, zawierająca różnorodne pokarmy, w tym te bogate w lektyny, może przyczynić się do obniżonego ryzyka wielu chorób, pod warunkiem, że produkty te są właściwie przygotowane.
Źródła:
- Pusztai, A. (1993). Dietary lectins are metabolic signals for the gut and modulate immune and hormone functions. European Journal of Clinical Nutrition, 47(10), 691-9. Link do źródła
- Vasconcelos, I., & Oliveira, J. (2004). Antinutritional properties of plant lectins. Toxicon: Official Journal of the International Society on Toxinology, 44(4), 385-403. Link do źródła
- de Mejia, E. D., & Prisecaru, V. (2005). Lectins as Bioactive Plant Proteins: A Potential in Cancer Treatment. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 45, 425 – 445. Link do źródła
